خلاصهای از عوامل دخيل در شهادت امام
از اينجا است كه میتوان مطلب را از نظر بحث تاريخی اينطور عنوان كرد
كه امام حسين را كیها و چیها شهيد كردند ؟ و همچنين كیها و چیها او را
ياری كردند ؟
اما اينكه كیها شهيد كردند يا كیها ياری كردند معلوم است ولی اينكه
چیها شهيد كردند يا ياری ، بايد گفت امام حسين را طمع ملك ری و طمع پول
( كه " خولی " گفت : جئتك بغنا الدهر ) و رشوه رؤسا ( اما رؤساؤهم
فقد اعظمت رشوتهم و ملئت غرائرهم ) و جبن و مرعوبيت عامه و ميل به
جبران محبت يزيد كه ابن زياد میخواست كدورت يزيد را از پدرش كه در
ولايت عهد يزيد تعلل كرد جبران كند و خبث ذاتی امثال شمر و مستی و غرور
و بدبختی و سبكسری شخص يزيد و از همه بالاتر فراموشی كاری عامه مردم كه
مسلمانان بودند و معتقد و سيری به تاريخ شصت ساله خود نمیكردند و
سابقهها را فراموش كردند و گول ظاهر را میخوردند [ شهيد كرد ] .
اينكه چیها امام را ياری كردند ، ايمان و توجه به تاريخ شصت ساله كه
از كلمات امثال زهير پيدا است و حس فتوت و مردانگی و ايمان به غيب و
امثال اينها بود .